Türkiye'nin tarafsızlık politikası izlemesine rağmen İkinci Dünya Savaşında kendi insiyatifini kullanarak Nazi işgali altındaki bölgelerde bulunan Yahudilere Türk Pasaportu verip ölüm kamplarına gitmekten kurtulmalarını sağlayan Türk diplomatlar onuruna 2005 yılında dönemin başbakanı Tayyip Erdoğan'a Yahudi örgütü ADL tarafından ''cesaret ödülü'' verilmişti:
Bu ödüle layık görülen diplomatlardan biri de dönemin Paris Büyükelçisi Behiç Erkin'le birlikte hayatını ve kariyerini riske atarak Yahudileri kurtaran Başkonsolos Cevdet Dülger'dir
Cevdet Dülger, Bulgaristan'ın Eski Zağra şehrinden göç edip Manisa'nın Demirci kasabasına yerleşen Hüseyin Hüsnü-Hafize çiftinin 5 çocuğunun ortancası olarak 1901 yılında dünyaya gözlerini açmış.Onbir yaşındayken kadı olan babasını kaybeden Dülger, İzmir Sultanisi ve ardından Mülkiye'yi bitirmiş ve daha sonra iki arkadaşıyla birlikte Kuva-i Milliye'ye iltihak etmek için yola çıkmış.
{Cevdet Dülger'in Kuva-i Milliye'ye katılmak için birlikte yola çıktığı arkadaşlarından Cemal Yeşil, Mülkiye Marşının yazarıdır Büyükelçilik, Başbakanlık Müsteşarlığı ve Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği yapan Cemal Yeşil, ünlü oyuncu Nisa Serezli'nin teyzesinin eşidir }
Kurtuluş Savaşı döneminde Matbuat ve İstihbarat müdürlüğü görevinde bulunan Cevdet Dülger, Mülkiyelilerin kendisini temsilci olarak seçmesi üzerine Darülfünun temsilcileriyle birlikte, işgal altındaki vatanın kurtarılması için yapılan Sultanahmet Mitingi'nin düzenlenmesinde aktif rol almış, İzmir'in Yunanlılar tarafından işgali üzerine Balıkesir'de yayınlanmaya başlanan ''İzmir'e Doğru'' isimli direniş gazetesini İstanbul'da satmak için de çaba göstermiştir.
Cevdet Dülger'in 1933 yılında Mısır'ın Kahire elçiliğine başkatip olarak atanmasıyla başlayan ve Londra, Paris, Bükreş, İskenderiye , Anvers Cidde, Stockholm, Beyrut , Santiago'da konsolos ve büyükelçi olarak sürdürdüğü meslek hayatı 1966 yılında emekliye ayrılmasıyla son bulmuş.Dülger 1974 yılında vefat etmiş:
İlk eşi Betül hanım'dan ayrıldıktan sonra ikinci evliliğini Kapancı Karasinan ailesinden bir dostunun kızı olan kendisinden 25 yaş küçük Itır hanım ile yapar Cevdet Dülger:
Itır hanım, Dülger'in Mısır'da görevli olduğu dönem Mısırlı bir Paşa'ya aşık olup eşinden boşanmaya karar verir ve ardından kızını da terkeder.
{Itır hanım'ın uğruna eşini ve kızını terkettiği Ali Yahya Paşa'nın cerrah olan babası Emin Ahmed Yahya Paşa, bağımsız Mısır devletinin ilk kralı I. Fuad'ın özel doktoru olması ve bir keresinde onu ölümden kurtarması sebebiyle Paşa ünvanı kazanmıştır.Ali Yahya Paşa'nın ilk eşi Mediha Yusri, Kral I. Fuad'ın anne ayrı, baba bir kardeşi Tevhide hanım'ın eşi Ahmed Şükrü Yeğen Paşa'nın kızkardeşinin torunudur.
Mediha Yusri'nin amcası Seyfullah Yusri Paşa, Kral I. Fuad'ın ilk eşi Prenses Şivekar'ın ikinci eşidir.Çiftin oğulları Vahid Yusri, Türkiye'nin ilk içişleri bakanı ve Türk ocaklarının kurucusu olan Ahmet Ferit Tek'in kızı Emel hanım ile evlenmiş.Emel hanım'ın ikinci eşi Seyfullah Esin, Türkiye'nin ilk İsrail büyükelçisidir.Seyfullah Esin'in kardeşi, Padişah II. Abdülhamid'in ilk torunu Nemika Sultan'ın eşidir.
Seyfullah Yusri Paşa'nın, Kral I. Fuad'ın kardeşinin kızı Prenses Zeynep ile evliliğinden dünyaya gelen Nimet Elgen'in eltisi Güner Elgen, Ömer Seyfettin'in kızıdır.Güner Elgen'in annesi Calibe hanım, Yakubi Cemaatindendir.
Nimet Elgen'in kardeşi Nevin Yusri, Kral I. Fuad'ın oğlu Kral Faruk'un eşi Kraliçe Feride'nin kardeşinin eşidir.Kraliçe Feride'nin halası Raciye hanım, Yakubi Taylan ailesinin gelinidir.Raciye hanım'ın teyzesinin kızı Nevgece Erel, Tüli Kamhi'nin annesidir }
Cevdet Dülger, Adnan Menderes'in metresi Ayhan Aydan'ın akrabasıdır. Aydan ve Menderes ilk kez Cevdet Dülger'in kardeşi Mithat Dülge'nin evinde düzenlenen bir partide tanışmıştır.Mithat Dülge'nin eşi Vedide hanım'ın kardeşi DP Sakarya mebusu Rıfat Kadızade de Menderes'in çocukluk arkadaşıdır.
{Rıfat Kadızade , kardeşi Zühtü Işıl bey ve teyzelerinin oğlu İplikçizade Süreyya beyler, Karşıyaka kulübünün kurucuları arasındadır.İplikçizadelerin damadı ve aynı zamanda kuzenleri olan Fikri Altay, Altay kulübünün kurucularından orgeneral Fahrettin Altay'ın kardeşidir.İplikçizade Süreyya bey'in kızı Masume hanım, İttihat ve Terakki merkezi umumi azası Talat Muşkara'nın gelinidir }
Adnan Menderes'in yakın dostlarından olan Cevdet Dülger, 1960 ihtilali sonrası Beyrut'tan yabancı bankalara para aktarmak suçlamasıyla, kardeşi Ziraat Bankası genel müdürü Mithat Dülge ise Kromit Maden Şirketi ve bir kaç farklı isme usulsüz kredi verdiği iddiasıyla yargılanmış Cevdet Dülger kısa sürede aklanırken kardeşi Mithat Dülger yargılanmasının sürdüğü 18 ay boyunca tutuklu kalmış.Bu davadan ceza almayan Mithat Dülger daha sonra Adalet Partisi Manisa milletvekili olarak meclis sıralarına oturmuş.
{27 Mayıs 1960 ihtilalinin ardından yapılan yargılamalar sonucu idam edilen Fatin Rüştü Zorlu, Cevdet Dülger'in Paris Başkonsolosluğu yaptığı sırada burada başkatip olarak görevlidir. Zorlu'nun büyük aşkı Vesime Kutlu , Cevdet Dülger'in eşi Itır hanım'ın arkadaşıdır }
Mithat Dülge'nin eşi Vedide hanım ve kayınbiraderi Rıfat Kadızade'nin kuzenleri (veya yeğenleri) olan, Adnan Menderes'in Harb Okulu Komutanlığına getirdiği Sıtkı Ulay, 27 Mayıs ihtilalini planlayan askerler arasındadır:
Sıtkı Ulay'ın annesi, Çorlulu Ali Paşa ahfadındandır.Ulay'ın teyzesinin kızı Bedia hanım, oyuncu Yeşim Ceren Bozoğlu'nun babaannesidir:
Yeşim Ceren Bozoğlu'nun dedesi Mühendis Topçu Albay Emin Bozoğlu, 27 Mayıs ihtilali sırasında Genelkurmay Genel Sekreteri olarak görev yapmaktadır.
İhtilalden sonra emekliye ayrılan Emin Bozoğlu TCDD genel müdür muavinliğine getirilmiştir. Mühendislik eğitimini Amerika'da alan , stajını Ford fabrikasında yapan Emin Bozoğlu , ''Devrim Arabaları'' projesinin başındaki isimdir. Bozoğlu'nun oğlu Atilla Bozoğlu, Türk malı otomobil üretme fikrinin Sıtkı Ulay'a ait olduğunu belirtmiş.
Cevdet ve Mithat Dülger'in kardeşleri Haşmet Dülger, İzmir liman inhisarı Türk anonim şirketi genel müdürlüğü,İzmir Liman İşletmesi Müdürlüğü ,Devlet Denizyolları ve Limanları işletmesi umum müdür muavinliği yapmış ve Türkiye Denizcilik Bankası genel müdürlüğünden emekliye ayrılmıştır.
Haşmet Dülger'in oğlu Doğan Dülger'in eşi Ülker hanım, Vehbi Koç'un eşi Sadberk hanım'ın amcasının oğlu Halil Aktar'ın kızıdır.
Doğan Dülger'in eşi Ülker hanım ilk evliliğini Gencay Gürün'ün eşi Büyükelçi Kamuran Gürün'ün amcasının oğlu Nail bey ile yapmıştır.Kamuran Gürün'ün diğer amcası, Gün Sazak'ın dayısının dünürüdür.Sazak'ın kızı Bilgün hanım, Cem Boyner'in ilk eşidir.
Doğan Dülger'in baldızı Nezahat Hanif'in eşi Gürbüz Hanif, eşinin vefatının ardından uzun yıllar oyuncu Banu Alkan ile birlikte yaşamıştır:
Nezahat ve Gürbüz Hanif'in oğulları Mehmet Hanif modacı Dilek Hanif'in eski eşidir.
{Dilek Hanif'in Mehmet Hanif'ten ayrıldıktan sonra evlendiği Ali Somer'in kızı Mina hanım, köşeyazarı Rauf Tamer'in oğlu Emir Tamer'in eşidir.Rauf Tamer'in eşinin dayısı Ferruh İlter, Anap'ın kurucularındandır.Ferruh İlter ve eşi Nesrin hanım, Meclis lojmanlarında işlenen cinayette suçlanan isimler arasındadır }
Haşmet Dülger'in kızı Sevim hanım'ın görümcesi Zehra Say , medeni nikahla evlenen ilk Türk kadınıdır.Zehra Say'ın kayınbiraderinin oğlu Ahmet Say, Fazıl Say'ın babasıdır.
VEFAT Merhume Vasfiye ve merhum Yusuf Ziya Bilgin'ın kızları, merhum Fuat Say'ın eşi, merhum Bedri Bilgin, Sadık Bilgin, Handan Teoman, Muazzez Demırel ve Halide Bayındır'ın kardeşleri, Bülbun ve Aydın Bilgin'ın hâlâları, Mete Teoman, Benal Demirel, Sumru Beder, Semre Moral, Şukru Bayındır'ın teyzeleri, Ülker Erginsoy, Ahmet Say ve Turgay Say'ın yengeleri, Yusuf, Şeref ve Asım Mursaloğlu'nun anneanneleri, Dexter ve Ferhan Mursaloğlu'nun büyük kayınvalideleri, Selin, Reşat ve Fatih Mursaloğlu'nun büyük babaanneleri, Aydın Say'ın babaannesi, Carol Say'ın kayınvalidesi, Emel Say ve Arkan Say'ın çok sevgili anneleri, medeni nikâhla evlenen ilk Turk kadını, ressam ZEHRA SAY hanımefendiyi 16 12 1990 tarihinde kaybetmenin derin üzüntüsü içerisindeyiz .Cenazesi 19 Aralık Çarşamba gunü Teşvikiye Camisi'nden öğle namazını müteakıben kaldırılarak Zincirlikuyu Mezarlığına defnedilecektir.
Zehra Say'ın kızı Emel hanım, Hatay Devleti Reisi Tayfur Sökmen'in akrabası Reşat Mursaloğlu ile evlenmiş.Reşat bey'in yeğeni Enver Mursaloğlu, Vehbi Koç'un kızı Sevgi Gönül'ün görümcesinin eşidir.
Dipnot:İkinci Dünya Savaşında işgal altındaki Fransa'da Yahudileri Nazi zulmünden kurtaran Türk diplomatlar:
Fransa Büyükelçisi Behiç Erkin, Marsilya Başkonsolosu Necdet Kent, Paris Başkonsolosları Cevdet Dülger ile Fikret Sefik Özdoğancı, başkonsolos yardımcıları Namık Kemal Yolga, Fatin Rüştü Zorlu, Melih Esenbel ve Marsilya başkonsolos yardımcıları Bedi’i Arbel, Mehmed Fuad Carim.
ADL'nin cesaret ödülü verdiği Türk diplomatlar:
Firuzan Selçuk, Cemal Özkaya, Saffet Arıkan, Pertev Şevki Kantemir, Abdülhalat Birden, Kudret Erbey, Galip Evren, Fuat Aktan, Ragıp Rauf Arman, Mehmet Fuat Carim, Cevdet Dülger, Fikret Şefik Özdoğancı, Namık Kemal Yolga, İrfan Sabit Akça, Selahattin Ülkümen, Burhan Işık
Cevdet Dülger'in Mülkiye'den arkadaşı Cemal Yeşil'in sözlerini yazdığı Mülkiye Marşı:
Kaynakça:
